ANNE BABA REHBERLİĞİNDE TEMEL NOKTALAR

1. Annelere Ön Bilgi

Bu bölümde çocuklarınıza temel becerileri kazandırmak için gerekli olan yöntemlerin ve prensiplerin üzerinde çalışacağız. Siz anne-babalar çocuklarınızın eğitimine katkıda bulunabildiğiniz ölçüde hem onları daha iyi tanıyacak, ihtiyaçlarına cevap verecek, hem de kendinizi psikolojik olarak rahatlamış hissedeceksiniz...

Çocuklar dünyayı bizim gördüğümüz gibi görmezler. Bizim için anlaşılması ve yapılması çok kolay olan bazı hareketler, onlar için hiç de kolay olmayabilir. Çocuğunuzun yeni beceriler kazanmasında onlara yardımcı olmaya başlamadan önce kararlaştırmanız gereken bazı noktalar var. Bunlar:

1. Çocuğunuzla ne zaman ve nerede bir beceriyi geliştirmek üzere birlikte olacaksınız?

2. Bu becerileri geliştirmek için ne tip eşyalara ihtiyacınız var?

Bu konuda pek çok önemli noktaya değinmek istiyoruz.

Zaman

Çocuğunuza gün boyunca 2-3 defa 2-5 dakikalık süreler ayırmaya çalışınız, çok kısa görünse de ilk başlangıçta çocuğunuzu sıkmama açısından kısa zaman dilimleri daha yararlıdır. Çocuğunu-

zun yorgun olmadığı ve evin sakin olduğu zamanları seçmeye çalışınız. Sizin ve çocuğunuz için en uygun zamanları seçmeniz hem sizin bir şeyler öğrenebilmenizde, hem de çocuğunuzun öğrenme-

sinde yardımcı olacaktır. Öğretmeye çalıştığınız her basamak için 4-5 uygulama yapmaya çalışınız.

Yer

Çocuğunuzun dikkatinin çok dağılmayacağı, etrafta onun ilgisini çekecek çok fazla eşyanın,

Oyuncakaların olmadığı bir yer seçmek çocuğunuzun dikkatini istediğiniz yöne çekmek açısından yararlı olur.

Tutarlılık

Uygun bir yer seçtikten sonra mümkün oldukça her defa o yerde çalışmaya gayret gösteriniz. Günün hemen hemen aynı zamanlarında ve aynı yerde onunla birlikte olmak öğrenmesini kolaylaştıracaktır. Öğretmeye çalıştığınız işleri her zaman aynı şekilde yapmaya çalışınız. Ailenin diğer fertlerinin de aynı biçimde davranması çocuğunuzun öğrenmesini kolaylaştıracaktır.

Çocuğunuza bir beceriyi öğretirken genel olarak aşağıdaki noktalara dikkat etmek size yardımcı olacaktır.

1. Çocuğunuzla iyi bir etkileşime, ilişkiye girebilmek için onun yakınında yer alınız.

2. Sizin yüzünüzü rahatlıkla görebilmesi için ya karşısında, ya da birlikte yerde oturunuz.

Kısaca sizinle aynı yükseklikte olmasına çalışınız.

3. Ona ismi ile hitap ediniz. Ondan bir şeyi yapmasını istemeden önce ismiyle hitap edip

dikkatini çekmeye çalışınız. Size bakıncaya kadar bekleyip size bakıyorsa öyle devam ediniz.

4. İsmini söylediğiniz ve size baktığında göz göze gelmeye çalışınız. Eğer size bakmazsa

çenesinden hafifçe çevirip size bakmasını sağlayınız.

5. Onun anlayabileceği kısa basit cümlelerle konuşunuz.

6. El hareketleri kullanarak sözlerinizi daha belirgin yapınız. Örneğin: “gel” derken elinizle

de işaret ediniz (1.2)

Çocuğunuzdan yapmasını istediğiniz bir şeyi ona bir çok defalar söylesenizde anlamayabilir. Ama bir iki kere basit ve anlayabileceği biçimde gösterirseniz öğrenememesi için hiçbir neden yok.

Ne dersiniz?.. Gelin , şimdi şu noktaların üzerinde daha ayrıntılı olarak çalışalım.

2. Basitten Karmaşığa Eğitimi

Her bir beceriyi basitten karmaşığa doğru sıralayarak öğretmeye çalışalım:

Şimdi çocuklarınıza kazandırmayı amaçladığımız yeni davranışların temelinde yatan prensip üzerinde durmak istiyoruz. Birçok davranışı bizler hiç düşünmeden bir süreklilik içinde yaparız. Bu süreklilik aslında bir çok basit küçük basamağın birbirine eklenmesiyle oluşmaktadır. Örneğin elimizi yıkarken;

1. Çeşmeyi açarız.

2. Sabunu alırız.

3. Avuçlarımızı ovuştururuz.

4. Sabunu geri koyarız.

5. Ellerimizi durularız.

6. Çeşmeyi kapatırız.

Gördüğünüz gibi el yıkama davranışı bu küçük basamaklardan oluşmaktadır. Şimdi siz de kendiniz bir davranış seçip küçük basit basamaklara bölünüz ve tek tek not ediniz.

Seçtiğiniz davranış:

Basamakları: 1-

2-

3-

4-

5-

Burada bir davranış seçtiniz ve adım adım neler yaptığınızı yazdınız... Çocuğunuza öğreteceğiniz her davranışı bu şekilde basamaklara ayırmanız öğretme işinizi kolaylaştıracaktır.

ÖRNEK 1

“Ayşe hanım oğlunun kendi başına ellerini yıkamasını çok istiyordu. Bu beceriyi bir türlü ona kazandıramamıştı. Her el yıkamak için banyoya girdiklerinde Ali ağlamaya başlıyor Ayşe hanım ise ne yapacağını bilemiyordu. Bir gün el yıkamayı daha değişik bir biçimde öğretmeyi denemek istedi. Ali’den bu beceriyi çok çabuk öğrenmesini beklediğini farketti. Oysa, el yıkama becerisini basitten karmaşığa doğru küçük basamaklara bölerek başlarsa, bunun Ali için kazanılması daha kolay bir beceri olabileceğini öğrendi. El yıkama davranışını, önce çeşmeyi açmak, sabunu almak, avuçlarını oğuşturmak, sabunu geri koymak , ellerini durulamak ve çeşmeyi kapatmak gibi basamaklara böldü... Ali’yle çalışmaya ellerini durulama aşamasından başladı. O aşamada başarılı olunca bir üst basamağa geri döndü. Her şey daha kolay gidiyordu. Ali ellerini kendi duruladığı için çok sevinçliydi...”

3. Yardımlar

Her yeni beceriye öğretirken çocuğa ihtiyacı olduğu ölçüde yardım edelim:

Çocuğunuza her hangi bir beceriyi yavaş yavaş, basitten karmaşığa doğru öğretirken sık sık ona yardım etmek zorunda kalacaksınız. Burada sözünü ettiğimiz yardım: uyarıyla, soruyla birlikte verilen, çocuğunuzun size doğru cevap vermesini sağlayan yardımdır. Örneğin: çocuğunuza “vücut parçalarının tanıtılması” programını uygularken seçtiğiniz vücut parçası “burun” olsun. Çocuğunuza “burnuna dokun” dediniz. Hiçbir tepki alamadınız. Hemen tekrar “burnuna dokun” diyerek elini tutup burnuna götürünüz. Böylece sizin “burnuna dokun” uyarınıza doğru cevabı vermesini ve ödül almasını sağlamış olacaksınız.

Diğer bir örnek verelim: Çocuğunuzun sizden sonra “mmm” sesini taklit etmesini istiyorsunuz. Hiç ses çıkarmıyorsa, yapacağınız yardım; bir yandan “böyle yap... mmm” derken diğer yandan onun dudaklarını tutmak şeklinde olacaktır.

Şimdi biraz daha farklı bir örnek üzerinde düşünelim: Çocuğunuzla “evet” sözcüğünü çalışıyorsunuz. Ona sorulan sorulara “evet” sözcüğü ile cevap vermesini istiyorsunuz. Sevdiği bir yiyeceği gösteriyorsunuz, “şeker istiyor musun?” sorusunu soruyorsunuz. Çocuğunuz “evet” yerine soruyu tekrar ediyorsa, “evet” demesi için nasıl yardım edeceğimize bakalım: Sorunuzu sorun, soruyu tekrar etmesini önlemek için elinizle onun ağzını kapatın, 1 saniye bekleyin ve “evet” deyin. Böylece o sizi taklit ederek “evet” diyecek ve doğru cevabı vermiş olacaktır.

Çocuğunuzla çalışmalarınız sırasında yardım ederken dikkat etmeniz gereken iki önemli nokta vardır:

1. Yapacağınız yardımla çocuğunuz mutlaka doğru yardımı vermiş olmalıdır. “Evet” çalışırken soruyu tekrar etmemesi için ağzını elinizle kapattığınızda çocuğunuz elinizi hızla itip soruyu tekrar ediyorsa, yapılan yardım o beceri için uygun olmamış demektir. Sıklıkla yapılan bir hata, uygun olmayan ve sonucunda doğru cevabı getirmeyen yardımın ısrarla yinelenmesidir. Oysa, her bir beceri ve her çocuk için yapılacak yardımlar ayrı ayrı planlanmalı, uygulamaya konulmalı, çocuk için uygun değilse değiştirilmelidir.

2.Hatırlanması gereken ikinci nokta ise; çocuk beceriyi kazandıkça yardımın yavaş yavaş azaltılmasıdır. Önce çocuğunuzun doğru cevabı yardımla öğrenmesini sağlayınız. Daha sonra yavaş yavaş onun yardıma bağımlılığını azaltmaya çalışınız. Tekrar “burnuna dokun” çalışmasına dönelim. Başlangıçta yardımınız, önce çocuğunuzun elini tutup burnuna götürerek “burnuna dokun” demeniz şeklindedir.

Daha sonra çocuğunuzun elini yarı yola kadar kaldırarak hareketi bitirmesini sağlayınız. Böylece yardımı azaltmış olacaksınız.

Bundan sonraki aşamada, çocuğunuzun sadece koluna ya da eline dokunmanız yetecektir.

Tüm çalışmalarınızda yardımı, çocuğunuz beceriyi kazandıkça yavaş yavaş azaltınız. En son aşamada, yardımı tamamen azaltarak, çocuğunuza “burnuna dokun” dediğinizde hareketi tamamen kendisinin yapmasını sağlayınız.

Yardımı farklı şekillerde yapabilirsiniz:

1. Fiziksel Yardım: Daha önce örneklerde açıkladığımız yardım fiziksel yardımdır. Çocuğunu-

za davranışı yapması için doğrudan elinizle yardım edip, ödül almasını sağlayabilirsiniz. Göz göze gelmeye çalışırken, “bana bak” dediğinizde, çocuğunuz size bakmıyorsa, elinizle çocuğunuzu çenesinden tutarak yüzünü size çevirip, sizinle göz göze gelmesini sağlayabilirsiniz.

2. İşaret Yardımı: Çocuğunuza “buraya gel” derken aynı zamanda elinizle gel işareti yaparak söylediğinizi daha kolay anlamasını sağlayabilirsiniz.

3. Sözel Yardım: En ileri düzeydeki yardımdır. Çocuğunuzun alıcı dil becerisi iyi gelişmişse

bu yardımı rahatlıkla kullanabilirsiniz. Çocuğunuza “bebeği evin içine koy” diyerek sözel yardım yapabilirsiniz. Burada “içine” kelimesini iyice vurgulamalısınız. 4. Görmesini Kolaylaştırma Yardımı: Çocuğunuzun önüne “top ve ev” resimlerini koyunuz. Çocuğa “bana topu göster” veya “hangisi top?” sorusunu sorunuz. Çocuğun yanlış cevap vermesini önlemek için top resmini onun tam önüne koyarak yardım edip doğru resmi size vermesini sağlayabilirsiniz. Bu açıkladığımız dört yardım şeklini ayrı ayrı kullanacağınız gibi bazen ikisini birlikte, bazen sözel-işaret, bazen de fiziksel-sözel yardımlar olarak bir arada kullanabilirsiniz.

Hangi yardımı kullanırsanız kullanın her zaman başlangıçtaki iki kuralınızı hatırlamaya çalışınız.

ÖRNEK 2:

“Lale hanım çocuğuna bir takım becerileri öğretebilmek için çocuğun kendisine bakmasının (göz göze gelmesinin) temel bir beceri olduğunu okulda yapılan anneler toplantısında öğrenmiştir... Bu konu üzerinde düşündü ve okulda anlatılan yöntemi uygulamaya karar verdi. Ahmet’le küçük bir masada karşılıklı oturarak işe başladılar. Ahmet hiç annesine bakmıyor, etrafı seyrediyordu. Lale hanım “Ahmet bana bak” dedi, ama Ahmet bakmadı. Bunun üzerine Lale hanım Ahmet!in çenesinden tutarak hafifçe başını kendisine doğru çevirdi, göz göze geldiler. Lale hanım “aferin Ahmet, bana ne güzel baktın” diyerek oğluna sarıldı...”

Buraya kadar, çocuğunuzun öğrenmesini kolaylaştıracak olan davranışları basitten karmaşığı doğru sıralama ve kullanabileceğiniz yardımlar üzerinde durmaya çalıştık. Özetle davranışı basamaklarına ayıracak ve her yardımı gittikçe azaltarak yapmaya çalışacağız. Bir basamağı önce elleriniz çocuğunuzun ellerinin üzerinde olarak 4-5 kez deneyeceğiz. Çocuğunuz o basamağı sonunda başarı ile yapabiliyorsa, bu kez elleriniz onun bileklerinde, daha sonra elleriniz onun kollarında ve en son olarak elleriniz çocuğunuzun dirseklerinde olarak deneyeceğiz. Bu denemelerimizin sonun da artık bizim fiziksel yardımımıza hiç gerek duymadan bir basamağı yapabiliyorsa, ne mutlu... Çocuğunuz o zaman o davranışı öğrenme yolunda çok önemli adımı atmış olmaktadır.

4. Ödüller:

Çocuğunuza yeni beceriler kazandırırken onu sevindirmeyi, ödüllendirmeyi unutmayalım:

Ödül çocuğa bir davranışın hemen sonrasında verilen, onun çok hoşuna giden her hangi bir şey olabilir. Sonucunda bir ödül verilen davranışlar, genellikle çocuk tarafından tekrar edilir. Başka bir deyişle ödül, çocuğun istendik, olumlu davranışını arttırıcı bir rol oynar.

Çocuğnuza temel becerileri öğretirken kullanabileceğiniz ödülleri 3 grupta toplayabiliriz:

1. Sizin dikkatiniz, onun olumlu davranışlarını farketmeniz, çocuğunuz için çok önemli bir ödüldür. Bu ödüle sosyal ödül de diyebiliriz... Çocuğunuzu iyi bir davranışı arkasından kucaklamanız, gülümsemeniz, onu gıdıklamanız, kucağınıza almanız ve bunlara benzer ödüller sosyal ödüllerdir.

2. Çocuğunuzun sevdiği yiyecekler, yeni bir beceriye öğretmede kullanabileceğiniz en etkili ödüller olacaktır. Bir parça şeker, bisküvi, meyva suyu, cips,vb... gibi yiyecekleri bu grupta kullanabilirsiniz.

3. Çocuğunuzun hoşlandığı oyuncaklar veya oyunları zaman zaman ödül olarak kullanabilirsiniz.

Teyp dinlemek, boya yapmak, birlikte kitap okumak gibi etkinlikler arasından seçtiğiniz bir etkinlik sizin yeni bir beceri öğretmede ödülünüz olabilir.

Çocuğunuzla çalışmaya başlamadan önce onun için ödül olabilecek yiyecek, oyun, oyuncak veya sosyal ödülleri iyi seçiniz. Ödül seçiminde en başarılı olabilecek kişi sizler, anne-babalarsınız.

Ödül kullanırken hatırlamanız gereken noktalar şunlardır:

1. Yeni bir beceriyi öğretmede başarılı olabilmeniz için, en etkili ödülü seçiniz. Çocuk için çok yeni ve zor bir beceri seçtiyseniz, ödülünüz başlangıçta yiyecek olabilir.

2. Çocuğunuza ödülü sadece istediğiniz davranışı yaptığı, sizinle işbirliğine girdiği zaman öğretiniz

Ödül olarak seçtiğiniz yiyeceği, oyuncağı ona herhangi bir zamanda vermeliyiz.

3. Ödülü başlangıçta, her bir deneme sonrasında veriniz. Çocuğunuza “bana bak” dediğiniz zaman sizinle göz göze geliyorsa, her göz göze geldiğinde bir parça yiyecek vermek, başlamak için en iyi yoldur. Daha sonraları, çocuğunuz beceriyi kazandıkça ödülü azaltınız. Azaltmayı her 2 defa göz göze gelme sonrasında, her 3,4,5, defa göz göze gelme sonrasında ödül verme şeklinde yapabilirsiniz.

4. Ödül kullanmada, göz önünde tutulması gereken en önemli kurallardan birisi, ödülü istediğiniz davranışın hemen arkasından verip geciktirmemektir. Çocuğunuz “bana bak” uyarısıyla sizinle hemen göz göze geliyorsa ödülü hemen veriniz. 1-2 dakika sonra verdiğiniz ödül, çocuğunuz için anlamlı olmayacaktır.

5. Çocuğunuz için sizin dikkatinizin bir ödül olduğunu da unutmayınız. Hoşlanmadığınız bir davranış karşısında bağırmanız, kızmanız, hatta vurmanız bile ona dikkatinizi vermeniz demektir. Bu yüzden istemediğiniz davranışlarını görmezlikten gelmeye çalışınız. Çünkü görmezlikten geldiğiniz zaman, o davranışı ödüllendirmemiş olacaksınız. Böylece çocuğunuz etrafınızda koşarak, zıplayarak, bazı eşyalara zarar vererek dikkatinizi çekemeyeceğini öğrenecektir.

6. Çocuğunuza sürekli aynı ödülü çok miktarda vererek onu bıktırmayınız. Mümkün olduğunca değişik ödüller kullanarak, ödülün onun için her zaman önemli olmasını sağlayınız.

ÖRNEK 3:

“Fatoş hanım 6 yaşındaki oğlu Ali’nin “gel” ve “otur” gibi basit ve kısa emirlere uymasını istiyordu. Ancak bu beceriyi öğretmek için işe nereden başlayacağını bir türlü bilemiyordu. Bir gün Ali’nin oyuncakları içinde küçük ayısını çok sevdiğini, hiç elinden bırakmadığını görünce aklına bir fikir geldi. Bu emirlere uymasını öğretmek için neden bu oyuncaktan yararlanmalıyım dedi... Ali’yi elinden tuttu, odanın köşesine götürdü. Kendisi de karşı köşeye geçti, “Ali gel” dedi, hiçbir şey olmadı. Bunun üzerine oyuncak ayıyı eline aldı, odanın köşesine geçti. “Ali gel” dedi, oyuncağı gösterdi. Ali koşa koşa annesine doğru gitti. Fatoş hanım oyuncağı Ali’ye vererek “aferin Ali çok güzel geldin” dedi, bu işi başarmıştı...”

Şimdiye kadar çocuğunuzun yeni bir davranışı kazanmasını kolaylaştırıcı prensipler üzerinde durduk. Bundan sonra ise bir davranışı öğrenebilmesi için öncelikle kazanması gereken becerilere geçeceğiz. Bu becerileri öğrenmeden yeni bir beceri kazanabilmesi oldukça güçtür.

KENDİNİZE DE ZAMAN AYIRIN.

5. Öğrenmeye Hazırlık Becerileri:

Çocuklarınıza belli becerileri öğretmeye geçmeden önce öncelikle öğretmeniz gereken bazı beceriler vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

1. Göz göze gelme: Bu beceri çocuğunuzun eğitiminde kazanması gereken temel beceridir. Çocuğa “bana bak” uyarısını verdiğiniz zaman çocuğun gözlerinize bakması, bu beceri için beklentimizdir. Çocuk yetişkine veya anneye baktığı zaman, ilişki kurmak, öğrenmek için ilk adımı atmış olacaktır.

2. Sandalyede bir süre oturma: Çocuk bu beceriye öğrendiği zaman, lego gibi takmalı-çıkarmalı oyuncaklarla oynaması, aileyle birlikte yemek yemesi ve yeni bir beceri öğrenmesi çok daha kolay olacaktır.

3.Hazırlık becerisi: Onun “gel, al, ver” gibi basit emirlere uymasıdır. Bu tür emirlere uyduğu zaman sizinle işbirliği yapması kolaylaşacaktır.

Öğrenmeye hazırlık becerilerini öğretmek için programlara başlarken, her zaman aşağıdaki noktaları göz önünde tutalım:

1. Çocuğunuzla her zaman karşı karşıya oturunuz.

2. Ödülünüzü hazırlayınız. Bu ödülünüz başlangıçta çocuğunuzun sevdiği bir yiyecek, daha sonra ise bir oyuncak olabilir. Daha sonraki aşamalarda sevdiği bir etkinliği (şarkı söylemek, gıdıklamak vb.) ödül olarak kullanabilirsiniz.

3. Çocuğunuzun, her beceriyi ne kadar öğrendiğini izleyebilmek için yanınızda kalem kağıt bulundurun. Uyarınıza verdiği her doğru tepki için + işareti yapın. Sonuçta + işaretini sayın. Her 10 denemeden 9’unda doğru tepki verdiği zaman bir sonraki aşamaya geçin. Aslında bir çok çocuk bu becerileri belli oranlarda kazanmıştır. Ancak yinede çalışmaya başlarken, bunun üzerinden bir kez daha geçip bu becerilerin iyice yerleşmesini sağlamalısınız.

Göz Göze Gelme

Bu programın amacı; çocuğa “bana bak” sözcüğü uyarı olarak verildiği zaman 1 saniye içerisinde göz göze gelme ve 5 saniye sürdürme becerisini kazandırmaktır.

Şimdi bu beceriyi kazandırmak için izlemeniz gereken basamaklara bakalım:

1. Başlangıçta çocuğunuzla karşı karşıya oturunuz. Sizinle kendiliğinden göz göze gelmesini ödüllendiriniz.

2. Çocuğunuzla karşı karşıya oturunuz. Ona “bana bak” deyiniz. Çocuk, uyarınıza tepki vermiyorsa, elinizle çenesinden tutarak başını size doğru çeviriniz. 1 saniye süre ile size bakmasını hemen ödüllendiriniz. Israrla size bakmıyorsa serbest bırakınız. 1-2 dakika sonra tekrar deneyiniz.

3. Çocuğuuza “bana bak” deyiniz. Bu kez yapacağınız yardımı azaltınız. Size bakmıyorsa çenesine dokunarak başını size çevirmesini sağlayınız. 1 saniyelik göz göze gelişini ödüllendiriniz.

4. Bundan sonraki aşamada amacımız göz göze gelme süresini uzatmaktır. Azaltılmış yardımla çocuğun göz kontağı kurmasını sağlayınız. 2-3 saniye gözlerinize bakmasını ödüllendiriniz.

5. Çocuğunuz 5-6 saniye sizinle göz göze geldiğinde ödüllendiriniz.

6. Artık sıra, çocuğunuzun göz göze gelme becerisini genelleştirmeye geldi. Çocuğunuza gün boyunca çeşitli etkinlikler yaparken “bana bak” uyarısını veriniz. Bu aşamada çocuğunuzun, her “bana bak” dediğiniz zaman sizin gözünüze bakması beklentiniz olmalıdır.

7. Bu programın en son aşaması, çocuğunuzun diğer yetişkinlerle de göz göze gelmesidir.

Program süresince kullandığınız yardımlar geçerli olmuyorsa, çocuğunuz kesinlikle sizin gözlerinize bakmıyorsa bir de şunu deneyiniz:

• Çocuğunuzun sevdiği yiyecekten bir parçayı parmaklarınızla tutun ve yiyeceği kendi gözlerinizin önüne getirin. Çocuğunuz yiyeceğe baktığı zaman size de bakmış olacaktır.

• Sonraki aşamada yiyeceği gözlerinizden biraz daha uzakta tutarak çalışmaya devam edebilirsiniz.

• Çocuğunuz yiyeceğe baktığı zaman sizinle her göz göze gelişini ödüllendiriniz.

Oturma

Bu program için amacımız: çocuğa “otur” sözcüğü uyarı olarak verildiği zaman, 1-2 saniye içerisinde çocuğunuzun elleri kucağında veya masa üzerinde olarak 10 saniye süreyle oturmasıdır.

Şimdi oturma programının aşamalarına geçelim:

1. Küçük bir sandalyeye oturunuz. Çocuğunuzu karşınıza alınız, “otur” uyarısını veriniz Çocuk bu uyarıya tepki vermezse, çocuğunuzu kollarından tutarak oturtup, ellerini dizlerinin üzerine koymasını sağlayınız ve 1 saniyelik bir oturuşunu ödüllendiriniz.

2. Çocuğunuzu yine önünüze alınız ve ona “otur” uyarısını veriniz. Eğer uyarıya tepki vermiyorsa, bu kez fiziksel yardımı azaltarak hafifçe kollarından tutup, oturmasını sağlayınız ve ödüllendiriniz.

3. Çocuğunuza “otur” uyarısını veriniz. Daha önce yaptığınız fiziksel yardımı azaltınız. Bu kez 3 saniyelik bir oturmayı ödüllendiriniz.

4. Oturma süresini 3-6 saniyeye çıkartınız.

5. Yardımsız oturma süresini 6-10 saniyeye çıkartınız.

6. Bu kez “otur” uyarısını çeşitli etkinlikler sırasında kullanarak, çocuğunuzun öğrenmiş olduğu oturma becerisini genellemesini sağlayınız.

NOT: Bu program için fiziksel yardımın yanı sıra, işaret yardımı da kullanabilirsiniz. İşaret yardımı, çocuğa “otur” uyarısı ile birlikte sandalyeyi işaret ederek, göstererek yaptığınız yardımdır.

Basit Tek Aşamalı Emirlere Uyma

Bu programın amacı, çocuğa “gel” uyarısı verildiği zaman çocuğun bulunduğu yerden bize doğru gelmesini öğretmek, bu şekilde bizim verdiğimiz emirlere uymasını sağlamaktır.

Bu programa başlamadan önce çocuğunuzun bazı becerileri kazanış olması gerekmektedir.

--Göz göze gelmek,

--Belli bir süre sandalyede oturmak.

Eğer henüz bu becerileri kazanmamışsa, bu beceriler üzerinde çalışmalarınızı yoğunlaştırınız.

Ayrıca çocuğunuzun taklit etme becerisini öğrenebilmesi için, çeşitli motor hareketleri taklit etme programına başlamış olmalısınız. (Bakınız Ek:1 Sayfa:19)

Bu program için : 1. Otur

2. Buraya gel

3. Ayağa kalk

4. 4. Paltonu al

5. Sandalye al

emirlerini kullanınız.

Şimdi programın uygulanmasına geçelim:

1. Çocuğunuzla birlikte bir odadasınız. Onu elinden tutup odanın bir köşesine götürünüz. Köşede beklemesini söyleyip siz de odanın diğer köşesine gidiniz. Ona “...... gel” uyarısını veriniz. Eğer tepki vermezse yanına gidiniz ve gözlerine bakarak “gel” deyip, elinden tutarak sizin olduğunuz köşeye getiriniz. “Aferin, ne güzel geldin” diyerek ödülünü veriniz.

2. İkinci aşamada yaptığınız fiziksel yardımı azaltınız. Çocuğunuz “gel” uyarısına tepki vermiyorsa, bulunduğunuz yerden ona elinizle gel işareti yapıp, geldiği zaman ödüllendiriniz.

3. İlk iki aşamayı bu kez, bir diğer emirle (ayağa kalk) tekrarlayınız.

4. Birinci ve ikinci emri karışık sıra ile çalışınız.

5. Bundan sonraki aşama, 3. Emri çalışmanızdır. Daha sonra ilk 3 emri karışık sırayla vermelisiniz.

6. Dördüncü ve beşinci emir içinde çalışmalarınızı aynı şekilde yapınız.

F.Buraya Kadar Öğrendiklerimizin Tekrarı

Sevgili anneler-babalar... Başlangıçtan beri öğrenmeyi kolaylaştırıcı çeşitli prensipleri açıklamaya çalıştık. Şimdi gelin bunların üstünden bir kere daha geçelim:

1. Çocuğunuza öğreteceğiniz yeni davranışları bir bütün olarak değil, basit, küçük basamaklara bölerek öğretmeli, onun mümkün olduğunca başarısız olmasından kaçınmalısınız.

2. Çocuğunuzun her yeni beceride başarılı olmasını sağlamak için ona yardım etmelisiniz. Başlangıçta tamamen davranışı yaptırmak şeklinde olan yardımı yavaş yavaş azaltmalısınız.

3. Çalışmalarınız süresince, çocuğunuzun öğrenme işlemini çabuklaştırmak, başarısını arttırmak için ödüller kullanınız.

4. Çalışmalarınıza başlamadan önce, çocuğunuzun öğrenme özelliklerini çok iyi tanımalısınız. Onun kendine özgü öğrenme problemlerini, yeterlilik ve yetersizliklerini iyi tanımanız çalışmalarınızda başarılı olabilmeniz için ön şarttır.

ÖDÜLLENDİRMEYİ UNUTMAYIN!...

BÖLÜM II

ÖZBAKIM BECERİLERİ

Bu diziye özbakım becerileri ile başlamamızın nedeni bu becerilerin, çocuğunuza öğreteceğiniz davranışların, becerilerin başında gelmesidir. Bunlar giyinme, soyunma, tuvalet eğitimi, yemek yeme, yıkanma gibi becerilerdir. Çocuğunuz bu etkinlikleri yapabildiği ölçüde kendine güveni artacak ve bağımsızlığa doğru ilk temel adımlarını atmış olacaktır. Çocuklarınızda bu temel becerilerin geliştirilmesinde sizin ve ev ortamının katkısı çok önemlidir. Çünkü bunlar çocuğun daha çok ev içinde yaptığı davranışlardır.(Sabah uyanır, elini yüzünü yıkar, giyinir, soyunur vb.)

Peki, sizler bu becerilerin çocuğunuza kazandırılmasında hangi noktalardan yola çıkmalısınız? Şimdi bunları ele alalım:

Önce ilk adım olarak çocuğunuzun bir gününü gözlemekle başlayınız. Onun tamamen kendi başına ve sizin yardımınızla yapabildiği becerileri not ediniz. Bu notları şu biçimde de tutabilirsiniz.

Çocuğumun tamamen kendi başına Çocuğumun yardımla

yapabildiği öz bakım becerileri: yapabildiği öz bakım becerileri:

 

1-		1-
2-		2-
3-		3-
4-		4-
5-		5-
6-		6-

 

Bu listeleriniz hazır olduktan sonra öncelikle çocuğunuzun bir an önce yapmaya hazır olduğu ve sizin de bir an önce öğretmek istediğiniz bir beceriye seçiniz.

Çocuğunuzun bir beceriye veya bir basamağı yaptığı zaman onun öğrenmesini kolaylaştıracak

Sevindirecek ve hoşlanacağı ödüllerinizi düşündünüz mü? Ödüllerinizi üç ayrı grup halinde yazınız.

1. Yiyecek 2. Davranış 3. Etkinlik

1-		1-		1-
2-		2-		2-
3-		3-		3-
4-		4-		4-
5-		5-		5-
6-		6-		6-

Çocuğunuzun bu becerileri öğrenmeye başlayabilmesi için öncelikle öğrenmeye hazır olması gerekir. Diğer bir deyişle size soracağımız şu soruların cevapları olumlu olduğu zaman çocuğunuz öğrenmeye hazırdır.

• Siz bir şey yaparken dikkat eder mi?

• Siz bir işle meşgulken yardım etmek için bir gayret gösterir mi?

• Siz yaptığınız işi bırakırsanız devam etmeye çalışır mı?

• Evcilik gibi oyunlar oynarken sizin yaptığınız işleri taklit etmeye çalışır mı?

Bu sorulara cevabınız “EVET” ise çocuğunuzun ihtiyacı olan öz bakım becerilerini öğretmeye başlayabilirsiniz. Cevabınız “HAYIR” ise Öğrenmeye Hazırlık Becerilerini geri dönüp tekrar çocuğunuzla birlikte çalışmaya devam ediniz.

ETKİNLİKLER

ETKİNLİK : 1

EL YIKAMA

Çocuğunuzun lavaboya uzanabilmesi için tabure kullanınız, onun arkasında durarak ellerinizi onun ellerinin üstüne koyunuz. Çocuğunuzun eline göre küçük bir sabun kullanınız.

BİRİNCİ BÖLÜM

1. Çeşmeyi açınız.

2. Çocuğunuzun iki elini de çeşmenin altına sokup, “ellerini yıka” deyiniz.

3. Tek veya iki elini kullanarak sabunu almasına yardımcı olunuz.

4. Çocuğunuzun avucu içinde sabunu oğuşturunuz. (Bunu en kolay şöyle yapabilirsiniz: Bir eliyle sabunu tutup öteki elini sabuna sürünüz, daha sonra diğer eliyle de aynı işlemi yapınız.)

5. Sabunu tekrar lavaboya koyunuz.

6. Sabunlu elini öteki eliyle oğuşturunuz.

7. Aynı işlemi diğer elle de yapınız.

8. Her iki elini de suya sokup, ellerini oğuşturunuz, köpükler gidinceye kadar yıkayınız. “Aferin bak, ellerini yıkadın, şimdi çeşmeyi kapatalım” diyerek çeşmeyi kapatmasına yardım ediniz ve ellerini kurulamasını söyleyiniz.

4,6 ve 7. Basamakları yaparken hep aynı eli kullanın ki, öğrenme daha kolay olsun. Çocuğunuz sizin yardımınızla ellerini yıkamaya başladığında basamak basamak ona öğretip, her basamağı kendi yapabilmesi için ikinci bölüme geçiniz.

İKİNCİ BÖLÜM

Son basamağa kadar ona yardım edip, son basamakta ellerinizi çekiniz ve onun yapmasını bekleyiniz. (Yardıma ihtiyacı olursa, dirseklerinden hafifçe yönlendirerek ona yardım ediniz.) “Aferin, ellerini yıkadın” deyiniz ve çeşmeyi kapatmasına da yardımcı olup, ona ödülünü veriniz.

Bu basamağı yardımsız yapıyorsa, bir sonraki denemede 6. Basamağa kadar ona yardım edip, 6. Basamakta ellerinizi çekerek ona, “ellerini yıka” deyiniz ve yıkamasını bekleyiniz. (Yardıma ihtiyacı olursa, dirseklerinden hafifçe yönlendirerek ona yardım ediniz.) Artık 6 ve sonraki basamakları kendi yapabilmesi lazım. Ellerini yıkarsa, “Aferin, ellerini ne güzel yıkadın” deyip, ödülünü veriniz. Daha sonraki denemede 5. Basamağa kadar ona yardım ediniz, böyle sırayla geriye doğru giderek tüm basamakları kendi başına yapabilmesini sağlayınız.

ETKİNLİK : 2

EL KURULAMA

Büyük bir havlu ve çocuğunuzun lavaboya ulaşabilmesi için bir tabure kullanınız.

BİRİNCİ BÖLÜM

Elleriniz çocuğunuzun elleri üzerinde olarak aşağıdaki basamakları yapınız.

1. Çocuğunuzun bir elini havlunun arkasına koyunuz.

2. Diğer elinin içini (avucunu) havluyla oğuşturunuz.

3. Elinin tersini çevirip o tarafını havlu ile oğuşturunuz.

4. Kuruladığınız elini havlunun bir tarafından tutarak, öbür elinin içini havlu ile oğuşturunuz.

5. Öteki eldeki gibi, elinin tersini çevirip o tarafını havlu ile oğuşturunuz. “Aferin, bak ellerini kuruladın” deyip sizinle birlikte ellerini kuruladığı için onu ödüllendiriniz. Çocuğunuz sizin yardımınızla ellerini rahatça kurulamaya başladığında yardımınızı azaltmaya başlayınız.

İKİNCİ BÖLÜM

Yukarıdaki beş basamağı sizin yardımınızla yapmasını sağlayınız. Çocuğunuz kendi başına elinin tersini çevirip diğer tarafını havlu ile oğuşturabiliyorsa ve bunu 4-5 kere başarıyla yapabiliyorsa, bir önceki basamağa geri dönüp onu yardımsız yapmasına çalışınız. O basamağı kendi başına yapabildiğinde bir öncekine dönüp onu yapmasını bekleyiniz. Böyle devam ederek tüm basamakları kendi başına, sizin yardımınız olmadan yapıncaya kadar etkinliği sürdürünüz.

ETKİNLİK : 3

BARDAKTAN SU İÇME

Bu beceriye çocuğunuza öğretmeden önce çocuğunuzun sizin yardımınızla su içebilmesi gerekmektedir. Ona kendi başına su içmeyi öğretebileceğiniz en uygun zamanlar onun susamış olduğu zamanlardır.

Bardaktan su içmeyi öğretirken ilk işlemler sizin yardımınızla birlikte yapılacaktır.

BİRİNCİ BÖLÜM

1. Bardağı çocuğunuzun ağzına götürünüz.

2. Hafifçe eğerek biraz içmesine yardım ediniz.

3. İçtikten sonra tekrar masanın üstüne koyunuz.

4. Ellerinizi bardaktan çekiniz, çocuğunuzda çeksin ve “aferin, bak bardaktan içebiliyorsun” deyiniz.

Yukarıdaki basamakları bardaktaki su bitinceye kadar tekrarlayınız. 4-5 kere yaptıktan sonra ve çocuğunuz yardımla artık bu basamakları yapabildiğine kanaat getirdikten sonra bir sonraki bölüme başlayabilirsiniz.

İKİNCİ BÖLÜM

Çocuğunuz bir basamağı yardımsız 4-5 kere başarıyla yaptıktan sonra diğer basmağa geçebilirsiniz.

1. Birinci bölümü aynen yapmaya başlayınız ve bardağı masaya koyarken ellerinizi çocuğunuzun elleri üzerinden çekiniz. Bardağı masaya kendisinin koymasına müsaede ediniz. Bu onun tek başına su içebilmesi için ilk adım olacaktır.

2. Ellerinizi çocuğunuzun ellerinden bardağı masaya koymadan çekiniz, bırakınız kendisi bardağı masanın üzerine koysun.

3. Elleriniz çocuğunuzun ellerinden bardakla masa arasındaki yarı yolda çekiniz ki çocuğunuz bardağı masaya kendisi koysun.

4. Ellerinizi çocuğunuzun ellerinden bardak ile masa arasındaki yolun hemen başımda çekiniz, bırakın kendisi bardağı masaya koysun.

5. Ellerinizi çocuğunuzun ellerinden hemen o bardağından bir yudum aldıktan sonra çekiniz. Artık çocuğunuz bir yudum aldıktan sonra bardağı masaya koymuş sayılır.

6. Çocuğunuz bardağı ağzına götürünceye kadar ona yardım ediniz. Bardağı ağzına götürdüğünde ellerinizi çekiniz. Kendisi bardağı eğip içsin ve sizin yardımınız olmadan bardağı geri koysun.

7. Çocuğunuz bardağı ağzına götürmek üzere iken ellerinizi çekiniz. Kendisi bardağı dudaklarına götürsün, içsin ve sizin yardımınız olmadan bardağı geri koysun.

8. Yardımınızı azalta azalta çocuğunuz tek başına yapabilir duruma gelinceye kadar devam ediniz.

ETKİNLİK : 4

ÇATALLA YEMEK YEME

Çatalla kolay yenebilecek yemekleri seçmeye çalışınız. Yiyecekleri çatalla alınabilecek büyüklükte parçalar haline getirerek çocuğunuzu masaya rahatlıkla ulaşabileceği bir sandalyeye oturtunuz.

Çocuğunuza vereceğiniz ödülleri veya onu nasıl sevindireceğinizi düşündünüz mü?

BİRİNCİ BÖLÜM

Masada çocuğunuzun arkasında durunuz ve eline çatalı düzgün biçimde veriniz. Eğer bu onun için çok zor oluyorsa, bırakınız rahat edebileceği biçimde tutsun. Öteki eliyle de masa da tabağı tutmasını sağlayınız.

Aşağıdaki basamaklarda çocuğunuza yardımcı olunuz.

1. Elinizi onun elinin üstüne koyup birlikte bir miktar yiyeceği tabaktan çatalla alınız.

2. Çocuğunuz çatalı ağzına götürürken siz elinizi çekiniz.

3. Çatalı tekrar tabağa getirdiğinde yeni bir parçayı almasına yardım ediniz, “aferin, bak çatalla yiyorsun” deyiniz. Yemek bitinceye kadar böyle devam edip, sizin yardımınızla çatalı rahatça kullanmaya başlayınca İkinci Bölüme geçiniz.

İKİNCİ BÖLÜM

Bu bölümde artık yardımınızı yavaş yavaş azaltmalısınız. Çocuğunuz her basamağı 4-5 kere rahatça yapabildiğinde bir sonraki basamağa geçiniz.

1. Elinizi çocuğunuzun bileğine koyarak çatalı ile yemeğini almasına yardım ediniz.

2. Elinizi çocuğunuzun koluna koyarak çatalı ile yemeğini almasına yardım ediniz.

3. Elinizi çocuğunuz dirseğine koyarak çatalıyla yemeğini almasına yardım ediniz.

4. Bu basamakta, siz elinizi tamamen çekiniz. Ona “yemeğini ye” deyip, siz gerektiğinde yardım ediniz. Böylece o da kendi başına yiyebilmenin mutluluğunu tatsın.

ETKİNLİK : 5

PANTOLON ÇIKARMA

Beli lastikli pantolon kullanınız. Eğer pantolonun beli lastikli değil ise düğme veya fermuarı siz açıp kapatınız. Çocuğunuz bir basamağı sizin yardımınız olmadan 4-5 kere yapabiliyorsa o zaman bir sonraki basmağa geçiniz. Vereceğiniz ödülleri önceden hazırlayınız.

1. Çocuğunuz ayakta iken dizlerine kadar pantolonu indiriniz. Bir yere oturtup bir ayağından pantolonunu çıkartınız. Sonra “pantolonunu çıkar” diyerek çocuğunuzun ellerini pantolonuna koyunuz. Siz de onun ellerinin üzerinden tutarak diğer bacağından pantolonunu çıkartınız. “Aferin, pantolonunu çıkardın deyip ödülünü veriniz. Başlangıçta pantolonunu hep aynı bacağından çıkartın ki bir alışkanlık oluşsun.

2. Çocuğunuz ayakta iken, dizlerine kadar pantolonunu indiriniz. Bir yere oturtunuz, “pantolonunu çıkar” deyiniz ve bir bacağından çıkartırken ona yardım ediniz. Öteki bacağından çıkartmaya çalışırken siz hiç yardım etmeyiniz. Pantolonunu çıkartıp size verdiğinde “aferin pantolonunu çıkardın” deyip ödüllendiriniz.

3. Çocuğunuz ayakta iken dizlerine kadar pantolonunu indiriniz. Ellerini pantolonunu kemerine iki taraftan koyarak “haydi, pantolonunu çıkart” deyiniz ve siz de ona yardım ediniz. Pantolonunu dizlerine kadar indirdiğinde onu oturtunuz ve pantolonunu çıkartıp size vermesini sağlayınız.”Aferin, bak pantolonunu çıkarttın” diyerek ödülünü verip onu memnun ediniz.

4. Çocuğunuz pantolonunu dizlerinden aşağı eğer sizin yardımınız olmadan indirip çıkartabiliyorsa, bu sefer siz her denemede yardımınızı azaltınız. Önce dizin biraz yukarısında, sonra kalçasında, sonra belinde ellerinizi çekiniz. Böylece her defasında daha az yardım ederek çocuğunuza pantolonunu kendisinin çıkartmasını öğreteceksiniz.

ETKİNLİK : 6

PANTOLON GİYME

Beli lastikli pantolon kullanınız. Eğer pantolon beli lastikli değilse düğme veya fermuarı siz açıp kapatınız. Pantolonunu ayaklarından geçirirken çocuğunuz oturuyor, yukarı çekerken de ayakta duruyor olsun.

Çocuğunuz her basamağı sizin yardımınız olmadan 4-5 kere yapabiliyorsa o zaman bir sonraki basmağa geçiniz. Vereceğiniz ödülleriniz hazır mı?

1. O otururken siz pantolonu ayaklarından geçirip onu ayağa kaldırınız ve kalçasına kadar pantolonu çekiniz. Onun ellerini pantolona koyup “pantolonunu yukarı çek” diyerek ve çocuğunuza yardım ederek beline kadar çekmesini sağlayınız. “Aferin, bak pantolonunu giydin” deyip onu ödüllendiriniz.

2. Pantolonu dizlerinin üstüne kadar çekip, çocuğunuzun ellerini pantolonuna koyunuz ve “pantolonunu yukarı çek” deyip, pantolonunu kalçasına çekinceye kadar ona yardım ediniz. Daha sonra beline kadar pantolonunu kendisinin çekmesini sağlayınız. “Aferin, bak pantolonunu giydin” deyip onu mutlu edecek bir biçimde ödüllendiriniz.

3. Pantolonunu dizlerine kadar çekip 2. Basamaktaki aynı işlerle devam ediniz.

4. Bu da başarıyla tamamlandıktan sonra, pantolonu bileğine kadar çekip 2. Basamaktaki aynı işlemlerle devam ediniz.

5. Çocuğunuzun yanına oturup pantolonu bir ayağından geçiriniz. Ellerini pantolonuna koyup “pantolonunu giy” deyiniz ve sizinde yardımınızla pantolonu öteki ayağından geçiriniz. Ayağa kaldırıp sizinde yardımınız olmadan pantolonu tamamen giymesini bekleyiniz. Giydikten sonra “aferin sana” deyip ödüllendiriniz.

6. Çocuğunuzu bir yere oturtunuz. Ellerini pantolonuna koyup, “pantolonunu giy” deyiniz. Pantolonu sağ ayağından geçirirken ona yardım edip sonra hiç yardımsız diğer ayağını giymesini, yukarı beline kadar çekmesini bekleyiniz. Bunu yapabildiği takdirde artık o pantolonunu kendi giyiyor demektir. Ne mutlu....

ETKİNLİK : 7

AYAKKABI GİYME

Çocuğunuzun ayakkabısı mümkün olduğu kadar ayağına rahat girip çıkan bir ayakkabı olsun. Bağcıklı ayakkabılar giyiyorsa bağcıkları iyice bollaştırınız. Her çalışmanızda iki ayağına da ayakkabı giymesi için en az bir deneme yapınız.

Ödülleriniz hazır mı? Unutmayın, Her basamağı 4-5 kere sizin yardımınız olmadan gerektiği gibi yapabiliyorsa bir sonraki basamağa geçeceksiniz.

BİRİNCİ BÖLÜM

Çocuğunuzu ayakkabılığa ya da rahat bir yere oturtunuz. Elleriniz çocuğunuzun elleri üzerinde olarak aşağıdaki tüm basamaklarda ona yardımcı olunuz.

Ayakkabıyı ona şu şekilde veriniz.

1. Ayakkabının sağ tekini sol tarafından sol eliniz ile tutarak ona veriniz ve ona “ayakkabını giy” deyiniz.

2. Ayakkabıyı parmaklarından geçirip, giydiriniz.

3. Sol elinin işaret parmağını sağ ayağının arkasına koyarak, ayakkabıyı giymesine yardımcı olunuz.

4. Çocuğunuzun ayağını yere bastırıp ayağının iyice yerleşmesine yardımcı olup sonra da “aferin bak ayakkabını giydin” deyiniz ve onu ödüllendiriniz.

Bağcıkları varsa siz bağlayınız, Aynı basamakları öteki ayak içinde yapınız.

Çocuğunuz sizin yardımınızla rahatça ayakkabılarını giyebiliyorsa İkinci Bölüme geçip basamak basamak öğretiniz.

İKİNCİ BÖLÜM

Çocuğunuz 1,2 ve 3. Basamakları sizin yardımınızla yapsın. 4. Basamakta siz yardım etmeden

“ayakkabını giy” deyiniz. O giymeye çalışsın, gerekirse siz yardım ediniz. Ayakkabıyı giyince “aferin” deyip ödülünü veriniz. 4. Basamağı 4-5 kere başarı ile yaptıktan sonra bu sefer 2. Basamaktan sonra yardım etmeyiniz. 3. Basamak en zor basmaktır, gerektiğinde ona yardım ediniz. Bu basamağı öğrenmesi daha uzun zaman alabilir. Daha sonra 1. Basamaktan sonra yardım etmemeye çalışınız. Böylece geriye doğru gider4k tüm basamakları kendi yapabilmesine çalışınız.

ETKİNLİK : 8

BLUZ-FANİLA GİYME

Kısa kollu bluzlarla başlamak daha kolay olacaktır. Bluz veya fanilanın çok sıkı olmamasında yarar vardır. Bluzunuzu çocuğunuza giydirmek için önce kendi kendinize alıştırma yapınız.

Yine her zaman ki gibi çocuğunuz her basamağı 4-5 kere gerektiği gibi yapabiliyorsa bir sonraki basmağa geçiniz.

Ödülleriniz hazır mı?

1. Çocuğunuzun önünde durup her iki kolunu da bluzun kollarından geçiriniz. Sonra ellerini yukarıya kaldırınız. Bluzun yakası başının üzerinde olsun. Yavaşça ellerini aşağıya indirerek bluzun başından geçmesini sağlayınız. “Bluzu giy” deyip ellerini bluzun iki tarafına koyarak bluzu iki aşağıya doğru çekmesine yardım ediniz. “Aferin, bak bluzunu giydin” deyip onu memnun ediniz.

2. Onun her iki kolunu da bluzun kollarından geçirip, ellerini başının üstüne doğru kaldırınız. “Bluzunu giy” deyip ellerini aşağıya doğru indirirken ona yardım ediniz. İki eliyle bluzun eteklerini aşağıya doğru çekerek giyme işlemini tamamlamasını sağlayınız. “Aferin, bak ne güzel giydin” deyip onu sevindiriniz.

3. Ellerini bluzun kollarından geçirip, “bluzunu giy” deyiniz ve kollarını kaldırmasında ve tekrar indirip, bluzu aşağı çekmesinde ona yardım ediniz. “Aferin, bluzunu giydin” deyip onu sevindiriniz.

4. Bluzun tek kolunu sokunuz. Bluzun kıvrılmış olan kısmından tutmasına yardım ederek “bluzunu giy” deyiniz. Diğer kolunuda giymesinde ona yardımcı olunuz. Giyinmesini kendi başına tamamladığında “aferin” deyip onu sevindiriniz.

5. Kıvrılmış, hazırlanmış bluzu ona uzatınız. Alttan tutmasına yardım ederek “bluzunu giy” deyiniz ve kolunu geçirirken gerekirse ona yardım ediniz. Sonra ona bluzu giydiği kolla tutması için yardım ediniz. Bundan sonrasını o kendi başına tamamlayabilir. “Aferin, bak ne güzel giydin” deyiniz ve onu ödüllendiriniz. Bu en zor aşamadır, daha uzun vakit alabilir.

6. Bluzu yatağın üzerine giyilmeye hazır biçime getiriniz. “Bluzunu giy” deyiniz. Kollarını bluzun içine sokarak bluzu omuzlarına kadar giymesine yardım ediniz. Bundan sonrasını kendi yapabilecektir. “Aferin, bak ne güzel giydin” deyip ödüllendiriniz.

Bu basamağı gereğince yapabildikten sonra siz bluzu hazırlayınca, kendi rahatlıkla giyebilecektir.

ETKİNLİK : 9

DÜĞME İLİKLEME

İlk denemelerde etkinlik düğme büyük olduğu ve deliğe kolay girip çıktığı ölçüde çocuğunuz için o kadar kolaylaşır.

Çocuğunuzun baktığında kolaylıkla görebileceği düğme ortadaki düğmedir. Bu nedenle ortadaki düğmeyi açık bırakıp diğerlerin ilikleyiniz.

Yardım ederken çocuğun yanında veya arkasında bulununuz. Siz de bir gömlek giyiniz ve her basamağı kendi üzerinizde göstererek çocuğa da öğretiniz. Giyeceğiniz gömlekle ilgili bir hatırlatma yapmak istiyoruz. Eğer kızınıza öğretiyorsanız babasının gömleklerinden birini, oğlunuza öğretiyorsanız kendinizinkini giyebilirsiniz. Oğluna öğreten baba ona yardım ederken yanında durmalıdır.

Düğme iliklemek becerisi şu küçük basamaklardan oluşur:

--İliği açık tutmak,

--Düğmeyi iliğe sokmak,

--Düğmeyi iliğin içinden çekmek için tutmak,

--İliğin kenarından çekerek düğmenin üzerinden geçirmek.

1. Düğmeyi ilikten yarısına kadar geçirip içerden tutunuz. “Düğmeni ilikle” deyiniz ve onun iliğin kenarından sol elinin baş ve işaret parmaklarıyla tutup çekerek iliği düğmenin üzerinden geçirmesine yardım ediniz. “Bak ne güzel ilikledin” diyerek onu sevindiriniz.

2. Düğmeyi ilikten yarısına kadar geçirdikten sonra, çocuğunuza düğmeyi sol elinin baş ve işaret parmaklarıyla tutturup iliğin kenarından çekerek iliği düğmenin üzerinden geçirme işlemini tamamlamasını söyleyiniz. “Düğmeni ne güzel ilikledin” diyerek onu memnun ediniz.

3. Siz iliği açık tutarken çocuğunuza düğmenin kenarından sağ elinin baş ve işaret parmaklarıyla tutmasına yardım ediniz. “Düğmeyi ileri it” diyerek ona düğmeyi iliğe sokması için yardım ediniz. “Şimdi bu ucundan da tut” diyerek çocuğunuza düğmenin öteki ucundan da sol eliyle tutmasını hatırlatınız. Artık çocuğunuz iliğin kenarından çekerek iliği düğmenin üzerinden geçirme işlemini kendi yapabilecektir. Onu takdir ettiğinizi çocuğunuza hissettirip çocuğunuzu sevindiriniz.

4. Bu aşama iki ayrı işlemi içermektedir. İliği açık tutmak ve işaret parmağıyla düğmeyi tutmak. Biz her ikisini bir arada yaptığımız için beraber öğretmekteyiz. Çocuğunuzun sol elinin baş ve işaret parmaklarıyla iliği tutup kavramasına yardım ediniz. Bunu yaparken baş parmağının ucunun iliğin içinde olmasına dikkat ediniz. Ona sağ eliyle düğmeyi iliğe sokarken sol işaret parmağını hareket ettirmesi için yardım ediniz ki düğme iliğin öteki tarafından çıkarken sol baş ve işaret parmaklarıyla düğmeyi kavrayabilsin. Şimdi artık düğmeleme işini kendi bitirebilecek-

tir. Yine her zamanki gibi ona güzel sözler söyleyip sevindiriniz.

5. Kıyafetinin ortasındaki düğmeyi yardımınız olmadan ilikleyebildiğinde bir aşağıdaki düğmeyi

denemeye başlayabilirsiniz. Daha sonra diğerlerine geçebilirsiniz. Yardıma ihtiyacı olduğunda

ona yardım ediniz.

Daha küçük düğmeleri ve kıyafetlerin yanındakileri iliklemek daha zor olabilir. Gerektiğinde daha önceki aşamalara dönebilirsiniz. Her zaman kısa ve açık olarak konuşacağınızı, onun yaptığı işi beğendiğinizi belirteceğinize ve onu sevindireceğinizi hatırlayınız.

ETKİNLİK : 10

BIÇAK KULLANMA

Çocuğunuzun kolayca bıçakla sürebileceği yiyeceklerle başlayalım. (Yağ, reçel, kızarmış ekmek üzerine kolayca sürülebilir.) Çocuğunuzun hangi yiyecekleri sevdiğini düşünerek karar veriniz. Burada ekmek üzerine bıçakla reçel sürmeyi deneyeceğiz. Ekmeğin bir kenarına bir tatlı kaşığı reçeli koyunuz. (Çocuğunuz sağ elini kullanıyorsa reçeli ekmeğin sağ üst köşesine, sol elini kullanıyorsa sol üst köşesine koyunuz.) Kolayca tutabilecek, kör bir bıçakla başlamak iyi olur.

Siz bıçağı bir elinizle tutup öteki elinizle de ekmeği tutarken çocuğunuz sizi seyretsin. Reçeli, koyduğunuz kenardan aşağıya doğru bir kez sürünüz. Bir kez daha... Daha sonra çocuğunuza bıçağı bir eliyle tutup, öteki eliyle de ekmeği tutması için yardım ediniz. Son kez sürmesinden önce elinizi çekip, ona bitirmesi için fırsat veriniz.

Bundan sonraki aşamada reçeli ekmeğin üzerine koyup ona ilk reçeli sürüşünde yardım ediniz

Bırakın geri kalanı da o yapsın. Yapınca onu övmeyi unutmayınız.

Eğer çocuğunuz bu aşama da başarılıysa bu kez reçeli ekmeğin üzerine koyunuz. Eğer ihtiyacı olursa o reçeli sürerken öteki eliyle ekmeği tutmasına yardım ediniz. Yine onu memnun etmeyi unutmayalım.

Yavaş yavaş ekmeği tutmakta da yardımınızı azaltalım. Çocuğunuz kendi başına reçeli sürünceye kadar çalışmanıza devam ediniz.

ETKİNLİŞK : 11

SAÇ FIRÇALAMA

Saç fırçalamaya başlamadan önce çocuğunuzun saçlarını ortadan veya yandan ayırınız. Fırçayı eline veriniz. Fırçayı tutabilmesi çok önemli. Siz çocuğunuzun arkasında durun ve her ikinizin yüzü aynaya dönük olsun. Saçların oldukça karışık olduğu zamanlar bu etkinliği pratik etmek için uygun zamanlar olmayabilir. İlk başlarda saçlar mümkün olduğunca kolay taranabilecek bir durumdayken deneyelim.

1. Eğer çocuğunuz fırçayı sağ eliyle tutuyorsa önce saçının sağ tarafını fırçalayınız. Yukardan başlayıp aşağıya doğru ininiz. Bu arada “saçını fırçala” deyiniz. Bu ilk basamaklarda yardımınız yavaş ve zorlamadan olsun ki saç acımasın, eğer acırsa saç fırçalamak hoşuna gitmeyen bir etkinlik olabilir.

2. Kullanmadığı eliyle fırçaladığı tarafı düzeltiniz ve “saçını düzelt” deyiniz.

3. Fırçayı tuttuğu elini tekrar başının üzerine getiriniz. “Saçını fırçala” deyiniz. Saçının arkasını fırçayı yukarıdan aşağı indirerek ve bunu 3 kez yaparak fırçalayınız. Her fırçalamanın ardından öteki eliyle de saçını düzeltmesini söyleyiniz.

4. Bu kez saçının sağ tarafını tarayınız. Yine öteki eliyle saçını düzeltmesini söyleyiniz. “Bak ne güzel saçını taradın, ne tatlı (yakışıklı) oldun” deyiniz. (Eğer çocuğunuz kız ise taranmış saçlarına takılan bir toka çok hoşuna gidecektir.)

Bu 4 aşamayı sıra ile yaparken yine yardımınızı şu şekilde azaltabilirsiniz.

--Eliniz onun bileğinde olarak,

--Eliniz onun kolunda olarak,

--Eliniz onun dirseğinde olarak,

--Elinizle yönlendirmeden sözel yönlendirmeyle, önce şurayı fırçala derken neresini fırçalaması gerektiğini işaret ederek gösterebilirsiniz.

5. Bu aşamada artık tek yardımınız sadece ona fırçayı verip “saçını fırçala” demek olacaktır.

Her zaman her etkinlikte gelişmenin yavaş yavaş olacağını hep hatırlayalım. Her saçını fırçaladığında ne kadar sevindiğinizi belirtin ki bu beceri günlük temizliğin bir parçası haline gelsin. Çocuğunuz fırçayı rahatlıkla kullanabilir hale geldiğinde tarak kullanmaya da başlayabilecektir.

ETKİNLİK : 12

DİŞ FIRÇALAMA

Yumuşak ve küçük bir diş fırçası kullanınız. Diş macununun en az acı olanını seçmeye çalışınız. Diş fırçasının üzerine az macun koyarak çocuğunuz için hazırlayınız. Yemeklerden sonra ve yatmadan önceki zaman diş fırçalamak için uygun zamandır. Kendisini aynadan görebilmesi için çocuğunuzu bir tabureye çıkartınız.

Dişleri fırçalarken şunu hatırlayınız. Yukarıdaki dişleri aşağıya doğru, alttaki dişleri yukarıya doğru fırçalayalım.

Onu nasıl sevindireceğinizi de düşündünüz mü?

Diş fırçasını çocuğunuza verip, sizde aşağıdaki basamakların hepsinde ona yardımcı olunuz. Her basamağı en az 4-5 kere sizin yardımınızla yaptıktan sonra bir sonraki basamağa geçiniz ve onu gerektiğinde ödüllendirmeyi unutmayınız.

BİRİNCİ BÖLÜM

1. Ona “dişlerini göster” deyip, siz de o aynaya bakarken gülerek dişlerinizi aynadan ona gösteriniz, o da size dişlerini gösterince, “Ne güzel dişlerini gördüm” diye onu cesaretlendiriniz.

2. Diş fırçasını ön dişlerinin üzerine koyup, aşağı yukarı doğru fırçalayınız ve bunu yaparken “dişlerimizi yukarıdan aşağıya fırçalıyoruz” deyiniz. Daha sonra ön dişleri ve sol taraftakileri fırçalayınız.

3. Fırçayı ağzından çıkarıp elini bileğinden çevirerek fırçanın ağzının sol tarafına dönmesini sağlayınız. Fırçayı sağ tarafındaki dişlerinin üzerine koyup aşağı yukarı bir süre birlikte fırçalayınız ve fırçayı çıkardıktan sonra, çocuğunuzun ağzını çalkalaması için su veriniz. “Ağzını çalkala” deyiniz. Eğer bilemiyorsa , siz ona birkaç kez gösteriniz. Yapamıyorsa zorlamayınız.

4. “Ağzını iyice aç” deyip aynada ona da göstererek alt dişlerini ve sol üst gerideki dişlerini diş fırçasını öne arkaya götürerek fırçalayınız. Bunu yaparken de, “dişlerimizi öne arkaya doğru fırçalıyoruz” deyiniz. Aynı işlemi sağ üst dişler için de yapınız. Fırçayı ağzından çıkardıktan sonra ağzını su ile temizlesin veya siz temizleyiniz.

5. “Ağzını iyice aç” deyiniz ve alt dişlerini, önce soldakileri, sonra sağdakileri “dişlerimizi öne arkaya doğru fırçalıyoruz” diyerek fırçalayınız. Fırçayı ağzından çıkardıktan sonra ağzını çalkalayınız ve sizinle birlikte dişlerini fırçaladığı için onu ödüllendiriniz.

İKİNCİ BÖLÜM

Elleriniz çocuğunuzun elleri üzerinde 5. Basamağa kadar yapınız. Bu basamağı da aşağıdaki şekilde onu yönlendirerek yapınız.

1. 5. basamağı elleriniz onun bileğinde olarak 4-5 kere yapınız.

2. 5. basamağı elleriniz onun kolunda olarak 4-5 kere yapınız

3. 5. basamağı elleriniz onun dirseğinde 4-5 kere yapınız.

Daha sonra elleriniz onun elleri üzerinde olarak 4. Basamağa kadar birlikte yaparak, 4.basamağı yukarıdaki biçimde uygulayınız ve bırakınız. O kendi sizin yardımınız olmadan 5. Basamağa devam etsin. Daha sonra 3. Basamağa kadar yardım edip, ona her basamak için yapacaklarını söyleyiniz o devam etsin. 2. Basamağa kadar yardım ediniz. Böylece kendi kendine fırçalamaya adım adım yaklaşacaktır. Çocuğunuz her basamakta ne yapacağını söylemenizle dişlerini fırçaladığı zaman, git gide her basamaktaki sözel yardımlarınızı azaltınız ki sonunda “dişlerini fırçala” deyince fırçalayacak duruma gelebilsin. Zaman geçtikçe ona diş macununu fırçaya sürmesini ve dişlerini fırçaladıktan sonra fırçayı temizlemesini öğretebilirsiniz.

TUVALET EĞİTİMİ

Tuvalet eğitimi çocuğun kendi başına tuvaletini yapabilmesi, çocuğunuzun kazanması gereken en önemli becerilerdendir. Normalde 18-26 aylar arasında kazanılan tuvalet eğitimi, bazı çocuklar için çok daha uzun zaman alabilir. Anne babalar için çocuğa bu beceriyi kazandırmak hem uzun zaman alır, hem de oldukça zor ve zahmetli bir iştir. Ancak tuvalet eğitimine biraz daha sistemli, programlı olarak başlanırsa daha çabuk sonuç alınabilir. Şimdi gelin hep birlikte tuvalet eğitiminin temel prensipleri ve nasıl uygulanacağı konusunda düşünelim.

Tuvalet eğitimine başlamadan önce çocuğunuzun bu beceriyi kazanmak için hazır olup olmadığına bakınız. Eğer çocuğunuz;

--“Gel gibi basit emirlere uyuyorsa,

--Bir sandalyede 3-5 dakika oturabiliyorsa,

--İki tuvalete gitmesi arasında en az yarım saat varsa tuvalet eğitimine hazır demektir.

Eğer çocuğunuz ilk iki beceriyi kazanamamışsa, “Öğrenmeye hazırlık becerileri” bölümüne dönerek, çalışmalarınıza bu becerileri öğreterek başlayınız.

Bundan sonra yapacağınız iş, çocuğunuzun iki tuvalete gitmesi arasındaki zamanı ölçmektir. Diğer bir deyişle amacınız, çocuğunuzun tuvalete gitme saatini ve sıklığını gözlemektir.

Gözlem yaparken çocuğun o andaki tuvalet programını değiştirmeyiniz. Eğer tuvalete oturtmaya başlamadıysanız gözlem sırasında da başlamayınız.(Bakınız Ek 2. Sayfa 20)

Gözlem formuna göre her saatte bir çocuğunuzun altını kontrol ediniz. Saat aralarında altını ıslattıysa bunu da saatini belirterek forma işleyiniz. Gözlem formunu doldururken:

Çiş için...............Ç

Kaka için...............K

Kaka/çiş için...............Ç/K

Altı kuru ise...............KU harflerini kullanınız.

Gözlem formunuzu banyoya, tuvaletin yanına asarak gözleminizi 15 gün süre ile yapınız. Böylece tuvalet eğitiminin en zor kısmını tamamlamış olacaksınız.

ÖRNEK : 4

“Ayşe’nin annesi kızı için tuvalet eğitimi programına başlamak istiyordu. Çocuğun ne sıklıkla tuvalete gittiği veya altını ıslattığı sorulduğunda anne, “daha çok sabahları, birkaç kez de öğleden sonraları altını ıslatıyor” şeklinde bilgi verdi. Ancak bu bilgi bir eğitim programı için yeterli değildi. Anneden çocuğun normal düzenini bozmadan iki haftalık gözlem yapması istendi ve bir gözlem formu verildi. Anne, her saat başı Ayşe’nin altını kontrol etti ve sonucu forma işledi.”

Şimdi Ayşe’nin bir sabah için (7.00-11.00) doldurulan gözlem formunu inceleyiniz.

	1. Gün
	Pazartesi
Zaman	Külot	Tuvalet
7.00	Ç	KU
8.00	KU
9.00	KU	Ç
10.00	KU
10.25	Ç/K
11.00	KU

Şimdi formu birlikte inceleyelim.

Sabah 7.00 : Sabah uyandığı zaman pijaması ıslaktı (Ç), anne Ayşe’yi tuvalete götürdü ama

bir şey yapmadı (KU).

Sabah 8.00 : Bir saat sonra kontrol etti, kuruydu (KU), tuvalete götürmedi.

Sabah 9.00 : Kontrol etti, altı kuruydu (KU). Anne tuvalete götürdü, Ayşe tuvalete çiş yaptı (Ç)

Sabah 10.00 : Yine kuru (KU).

Sabah 10.25 : Çişini ve kakasını altına yaptı. Anne saati de forma yazdı.

Sabah 11.00 : Yine kuru (KU).

Bu örnekte de gördüğünüz gibi gözlem formlarınızı 2 hafta oyunca işlemeye çalışınız. Böylece iki hafta sonunda tuvalet eğitimine başlamak için gerekli bilgiyi toplamış olacaksınız.

KAKA EĞİTİMİ

Genellikle tuvalet eğitimine kaka ile başlayınız. Çünkü çocuğunuzun kaka yapma saatleri daha belirlidir, seyrektir ve kakası geldiği zamanlar çok daha kolay fark edilir. (yüzü kızarır, çömelir...) Dolayısıyla kaka eğitiminde başarılı olma şansı daha fazladır.

Şimdi 2 hafta süreyle doldurduğunuz gözlem formlarınızı elinize alıp, her K=kaka harfini kırmızı kalemle daire içine alınız. Böylece çocuğunuzun en çok günün hangi saatlerinde kaka yaptığını öğrenmiş olacaksınız. Diyelim ki 15 gün içinde sabahları 9.00, 10.00 öğleden sonraları ise 17.30-19.00 da kakalarını yapmış olsun. Bu saatler çocuğunuzun kaka yapma saatleridir.

Buna göre çocuğunuzu bu saatlerden 15 dakika önce tuvalete götürmeniz yeterli olacaktır. Başka bir deyişle tuvalete gitme saatleri sabahları 8.45 veya 9.45, öğleden sonraları 17.15 veya 19.15 olmalıdır.

Ancak sabah kalktığı zaman çocuk kakasını yapmışsa 8.45 de tekrar götürmenize gerek yoktur. Yapmamışsa 8.45 te götürünüz, 8.45 te yapmazsa bir sonraki tuvalete gidiş saati 9.45 tir.

Eğer gözlem formunuza göre kaka yapma saatleri çok düzensiz ise, ilk tuvalete götürme saatiniz formda işaretli ilk saatten 15 dakika önce olmalıdır. Eğer ilk götürdüğünüz zaman kakasını yapmışsa öyleye kadar bir daha götürmeyiniz. Öğleden sonra her 2 saatte götürmeye devam ediniz.

Kaka eğitimi sırasında dikkat edeceğiniz 2 önemli kural:

1. Çocuğunuzun bezini çıkarmayınız. Kaka eğitimi yaptığınız sürece bezini çıkarmayınız. Bezine her kakasını yaptığında banyoda altını değiştiriniz. Azarlamayınız, kızmayınız ve cezalandırmayınız. Azarladığınız kızdığınız zaman onu ödüllendirmiş olacaksınız. Bu ödül onun için altını kirletmeye devam etmesinin bir nedeni olabilir. Kakasını tuvalete yaptığı zamanlar onu ödüllendiriniz, övünüz ve onunla konuşunuz.

2. Kakasının geldiğini fark ediniz. Program süresince çocuğunuzu belirlediğiniz saatlere göre tuvalete götüreceksiniz. Ancak kakası geldiği zamanları da farketmeye çalışınız. Ikındığını, yüzünün kızardığını farkedince onu hemen tuvalete götürünüz. Götürdüğünüz saati forma işleyiniz.

KAKA EĞİTİMİ YÖNTEMİ

1. Çocuğunuzu tuvalet programınızda belirlediğiniz saatlere göre veya sıkıştığı zaman tuvalete götürünüz. Pantolonunu dizlerine kadar indiriniz. Eğer kendisi yapabiliyorsa giyinme soyunma gibi işler için onu cesaretlendiriniz.

2. Çocuğunuzu tuvalete oturtunuz ve 5 dakika oturmasını sağlayınız, onunla birlikte tuvalette kalınız ve “aferin sana, tuvalette oturuyorsun, çok güzel” gibi sözcüklerle arasıra övünüz. Ona ne yapmasını sert olmayan bir biçimde söyleyiniz.

3. Eğer kakasını yaparsa onu övüp ödüllendiriniz.

4. Eğer 5 dakika oturduğu halde kakasını yapmıyorsa tuvaletten çıkarınız 10 dakika sonra tekrar tuvalete getirip 5 dakika daha oturtunuz. Bu kez yaparsa övüp ödüllendiriniz.

Çocuğunuz tuvalette oturduğunda tuvaletini yapması için zorlamayınız. Bu onu rahatsız edecek, başarılı olmasını engelleyecektir. Sadece yumuşak bir şekilde kakasını yapmasını söyleyiniz. 20 dakika içerisinde iki kez beşer dakika tuvalete oturtunuz. İki 5 dakika arasında 10 dakika olmasına dikkat ediniz. Böylece çocuğun çok uzun zaman tuvalette oturmasını, sıkılmasını engellemiş olacaksınız. Çocuğunuzu yavaş yavaş tuvalette yalnız kalmaya alıştırınız. Çocuğunuzu tuvalete götürüp tuvalete oturttuğunuzda onunla her seferinde daha az birlikte olunuz. Yavaş yavaş tuvaletten çıkınız. Önce biraz uzaklaşıp, sonra banyo kapısında durup en sonunda dışarıya çıkınız. Ancak banyonun dışında olsanız bile dikkatinizi çocuğunuza veriniz ve gerektiği zaman onu ödüllendiriniz.

Hazırlanan programınızı 1 hafta süreyle değiştirmeyiniz. 1hafta sonunda çocuğunuz belirlediğiniz saatlerden çok farklı saatlerde kaka yapıyorsa programınızda değişiklik yapınız. Yeni programı yine en az 1 hafta süreyle uygulamaya çalışınız. Programda 3-4 kez aksama olsa bile değiştirmeden uygulamaya devam ediniz.

ÇİŞ EĞİTİMİ

Eğer çocuğunuz kaka eğitimi sırasında 1 hafta boyunca bezine 1 defadan fazla kaka yapmadıysa veya kaka probleminiz önceden çözülmüş ise çiş eğitimine başlayabilirsiniz. Çocuğunuzun çiş yaptığı saatleri belirlemek amacıyla, kaka eğitimi için yaptığınız gözlemleri kullanabilirsiniz.

ÇİŞ EĞİTİMİ YÖNTEMİ

1. Çocuğunuzu tuvalete götürme saatlerinizi gözlem formları yardımıyla belirleyiniz.

2. Çocuğunuzu tuvalete, belirlediğiniz saatlerde veya çişi geldiği zamanlarda götürünüz.

3. Onu tuvalette 5-10 dakika oturtunuz ve tuvalette onunla birlikte kalınız, “aferin ne güzel oturuyorsun” diyerek onu ödüllendiriniz.

4. Ne yapması gerektiğini, sert olmayan bir biçimde “şimdi çişini yap” şeklinde söyleyiniz.

5. Çişini yapıyorsa onu ödüllendiriniz, sevindiriniz.

6. Çişinşi yapmıyorsa yapmaya zorlayınız. Ona tuvalette otururken ne yapması gerektiğini açıklayınız. Ancak ilk seferinde mucize beklemeyiniz.

Başarıya ulaşmak için aşağıdaki noktaları göz önünde bulundurunuz.

1. Eğer hem çiş hem kaka eğitimini birlikte yaparsanız, saatlerinizi her ikisi için paralel olacak biçimde düzenleyiniz.

2. Çiş eğitiminde külot kullanmaya başlayınız. Külot kullanmaya başlayınca yerleri ıslatma ve altına kaçırma gibi durumlarla sık sık karşılaşacaksınız. Çocuğunuza artık bez bağlamayacağınızı külot giydireceğinizi ve külotun tuvalete giden çocuklar için olduğunu söyleyiniz.

3. Çocuğunuzun çişi geldiği zamanları farkediniz. Sallandığı, bacaklarını çapraz yaptığı zamanlarda tuvaletinin geldiğini belirtmek istiyor olabilir. Bu zamanlar mutlaka onu tuvalete götürünüz.

4. Belirlediğiniz tuvalet saatlerinde mümkün olduğu kadar tutarlı olunuz. Zamanla çocuğunuzun bu saatlerde alıştığını göreceksiniz.

Program sırasında zaman zaman mutsuz olacaksınız. Ama hayal kırıklığına uğramayınız. Çünkü tuvalet eğitimi çok zor bir iştir. Eğer programa sıkı sıkıya sarılırsanız, başarmamanız için bir neden yoktur.

 

 

EK 1

MOTOR HAREKETLERİ TAKLİT ETME BECERİSİ

Programın amacı annenin bir kolunu havaya kaldırarak “böyle yap” uyarısını vermesiyle

1-2 saniye içinde çocuğun aynı hareketi yapmasıdır. Çocuğunuz önce sizin yaptığınız hareketi taklit etmeyi öğrenecek, daha sonra taklit etme becerisi geliştikçe bu beceriyi öğrenme aracı olarak kullanacaktır.

Çocuğunuz motor hareketleri taklit etme becerisini öğrenmeden önce öğrenmeye hazırlık becerilerini öğrenmiş olması gereklidir. Bu programa başlamadan önce dikkat etmeniz gerekli en önemli nokta çocuğunuzun taklit etmesi için seçtiğiniz hareketin fiziksel yardımla yaptırabileceğiniz bir hareket olmasıdır. Burada amacınız; bu motor hareketi değil, taklit etme becerisini öğretmektir.

Şimdi uygulamaya geçelim.

1. Çocuğunuzla karşılıklı oturunuz, “bana bak” diyerek sağ kolunuzu kaldırıp “böyle yap” uyarısını veriniz. Çocuktan hiçbir tepki gelmiyorsa sol elinizle onun sağ kolunu tutarak kaldırınız. “Aferin çok güzel yaptın” diyerek ödüllendiriniz.

2. Birinci aşamada verdiğiniz yardımı azaltınız. “Böyle yap” dedikten sonra hareketi başlatmak için kolunu hafifçe tutunuz. Yarıda yardımı çekiniz ve hareketi tamamlaması için onu fırsat veriniz.

3. Bu aşamada çocuğunuzun koluna veya dirseğine dokunarak hareketi başlatınız ve kendisinin yapmasını sağlayınız.

4. Yeni bir harekete geçiniz. Bu hareket “el çırpma” olabilir.

5. Çalışmanın son aşamasında küçük motor hareketlere geçiniz. Bunlar parmaklarını oynatmak, yumruk yapmak ve bunun gibi hareketler olabilir.

EK 2

TUVALET EĞİTİMİ PROGRAMI GÖZLEM FORMU

Burada çocuğunuzun tuvalete girme aralıklarını belirlemek amacıyla kullanacağınız gözlem formu verilmiştir. Formu doldururken sayfa 16- 17 yı okuyunuz, formu örnekleri ile doldurunuz.

Çocuğun adı-soyadı :

Başlama tarihi :

1. Gün

2. Gün

3. Gün

4. Gün

5. Gün

6. Gün

7. Gün

Saat

K

T

K

T

K

T

K

T

K

T

K

T

K

T

7.00

8.00

9.00

10.00

11.00

12.00

13.00

14.00

15.00

16.00

17.00

18.00

19.00

K : Külot T : Tuvalet